1 stycznia 2020 r. zaczęła obowiązywać ustawa z dnia 19 lipca 2019 r. o realizowaniu usług społecznych przez centrum usług społecznych (Dz.U. z 2019 r., poz.1818). Ustawa od początku prac legislacyjnych jest przedmiotem dyskusji nad jej istotą i przyjętymi rozwiązaniami, które ze względu na ramowy, ogólny charakter dają ogromne pole do działania dla lokalnych społeczności. Przykładowo, ustawa wskazuje obszary, w których usługi mogą zostać zakwalifikowane jako „społeczne”, ale nie zawiera zamkniętego katalogu takich usług. Wśród nich mogą znaleźć się między innymi usługi z zakresu wspierania rodziny, systemu pieczy zastępczej, pomocy społecznej, ochrony zdrowia, edukacji, kultury, mieszkalnictwa, ochrony środowiska, reintegracji zawodowej i społecznej.

Centrum usług społecznych (CUS) ma być jednostką organizacyjną gminy służącą zaspokajaniu potrzeb wspólnoty samorządowej w zakresie określonych usług społecznych oraz koordynowaniu tych usług, zarówno w zakresie ich zapewnienia na obszarze działania CUS, jak i w odniesieniu do ich przyznawania indywidualnym odbiorcom.

• CUS ma działać jako jednostka budżetowa, której rodzaj i zakres zadań, w tym usług społecznych przekazanych mu do realizacji oraz szczegółową organizację określa statut nadany przez radę gminy w drodze uchwały;
• Utworzenie i prowadzenie CUS należy do zadań własnych gminy o charakterze fakultatywnym. Oznacza to, że decyzja o utworzeniu centrum usług społecznych będzie leżeć wyłącznie w gestii gminy, jest ono jedynie możliwością, a nie obowiązkiem samorządu gminnego.

W kwestii dotyczącej organizacji (utworzenia) CUS, w ustawie zostały przyjęte trzy rozwiązania:

• utworzenie CUS w jednej gminie – przez przekształcenie funkcjonującego już w tej gminie

Ośrodka Pomocy Społecznej (OPS-u);

• utworzenie CUS dla co najmniej dwóch gmin – przez utworzenie w jednej z gmin nowej jednostki organizacyjnej, działającej odrębnie od OPS-u;
• w miastach powyżej 100.000 mieszkańców – albo przez przekształcenie funkcjonującego OPS-u albo przez powołanie CUS obok OPS-u.

Utworzenie CUS nie polega na zmianie nazwy już istniejących podmiotów. Celem nowych uregulowań jest zmiana filozofii funkcjonowania usług społecznych na danym obszarze. Sukces tego zamierzenia w odniesieniu do konkretnych gmin będzie zależał w dużej mierzej od zasobów ludzkich, jakimi będą dysponować Centra Usług Społecznych. To od kompetencji, podejścia i otwartości zespołu tworzącego nową instytucję zależeć będzie efekt finalny.

Proces wdrażania modelu Centrum Usług Społecznych na danym terenie można podzielić na kilka etapów, które zobrazowane zostały na poniższej grafice.

Ryc.1. Etapy procesu wdrażania CUS.

Oczekuje się, że tworzenie Centrów Usług Społecznych może przynosić istotne korzyści dla społeczności lokalnych:

• ułatwienie dystrybucji usług społecznych, poprzez zintegrowanie ich w jednej instytucji;
• wygodniejszy dostęp dla beneficjentów do usług społecznych;
• kształtowanie pozytywnego wizerunku pomocy społecznej;
• korzyści dla gmin w długoletniej perspektywie;
• koordynacja różnych usług przez jedną instytucję i tworzenie kompleksowych indywidualnych planów wsparcia pozwalają na zapewnienie usług dobrze dopasowanych do potrzeb konkretnej osoby.

Opracowano na podstawie:
- Raport „Centra Usług Społecznych – nowy model instytucji świadczącej usługi na rzecz społeczności lokalnej” przygotowanego przez Centrum Rozwoju Społeczno-gospodarczego Future Concept, raport dostępny pod adresem http://crsg.pl/wp-content/uploads/2019/12/raport-o-cus-2019.12.10.pdf
- Ustawa z dnia 19 lipca 2019 r. o realizowaniu usług społecznych przez centrum usług społecznych (Dz.U. z 2019 r., poz.1818), http://prawo.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20190001818/T/D20191818L.pdf